ایلی ایلی لما سبقتنی
ایلی، ایلی، لما سبقتنی
ایلی، ایلی، لما سبقتنی عبارتی است که عیسی در لحظه‌ای از رنج بر صلیب به زبان آرامی بر زبان آورد و در دو روایت انجیل انجیل متی و انجیل مرقس نقل شده است.[۱] این جمله بازتابی از مزامیر فصل ۲۲ آیه ۲ بوده و از منظر الاهیاتی، یکی از عمیق‌ترین لحظات بشری و روحانی زندگی زمینی عیسی را نشان می‌دهد.
ریشه‌شناسی
عبارت ایلی، ایلی، لما سبقتنی ریشه در زبان آرامی دارد، اما به دلیل ارتباط نزدیک با متن عبری مزامیر و استفاده از یونانی در نگارش عهد جدید، ریشه‌شناسی آن در سه زبان بررسی می‌شود.
| زبان | ریشه | تلفظ به فارسی |
|---|---|---|
| عبری | אֵלִי אֵלִי לָמָה עֲזַבְתָּנִי | اِلی اِلی لاما عَزَوتانی |
| یونانی (کوینه) | Ἐλί, Ἐλί, λεμὰ σαβαχθανί | اِلی اِلی لِما ساباخثانی |
| آرامی | ܐܝܠܝ ܐܝܠܝ ܠܡܐ ܫܒܩܬܢܝ | اِیلی اِیلی لَما شِبَقتَنی |
- ایلی (אֵלִי / Ἐλί / ܐܝܠܝ): به معنای خداوند من است و در هر سه زبان عبری، یونانی، و آرامی به کار رفته است.
- لما (לָמָה / λεμὰ / ܠܡܐ): به معنای چرا است و پرسش عمیق عیسی را نشان می‌دهد.
- سبقتنی (שְׁבַקְתָּנִי / σαβαχθانί / ܫܒܩܬܢܝ): به معنای مرا ترک کردی بوده و حس رهاشدگی را منتقل می‌کند.
کاربرد در کتاب مقدس
این عبارت در دو بخش اصلی عهد جدید ذکر شده است: - در انجیل به قلم متی فصل ۲۷ آیه ۴۶، عیسی این جمله را در حدود ساعت نهم (سوم بعدازظهر) بر صلیب فریاد می‌زند.[۱] - در انجیل به قلم مرقس فصل ۱۵ آیه ۳۴، متن مشابهی با همان عبارت آرامی نقل شده است.[۲] انجیل یه روایت های لوقا و یوحنا این عبارت را مستقیماً نقل نکرده‌اند، اما مضمون رنج و عطش عیسی در آن‌ها نیز دیده می‌شود (برای نمونه، انجیل به قلم لوقا فصل ۲۳ آیه ۴۶ و انجیل به قلم یوحنا فصل ۱۹ آیه ۲۸).[۳][۴]
این جمله به طور مستقیم با مزامیر فصل ۲۲ آیه ۲ پیوند دارد که در آن داوود از حس رهاشدگی توسط خدا سخن می‌گوید. این ارتباط نشان‌دهنده تحقق پیشگویی‌های عهد قدیم در زندگی عیسی است.[۵]
تفاوت ایلی و ایلویی در روایت متی و مرقس
در انجیل به قلم متی فصل ۲۷ و انجیل به قلم متی فصل ۱۵ جمله‌ای که عیسی بر صلیب بر زبان آورد به دو شکل متفاوت نقل شده است:
- انجیل به قلم متی Ἐλί, Ἐλί, λεμὰ σαβαχθανί (ایلی، ایلی، لما سبقتنی)
- انجیل به قلم مرقس Ἐλοΐ, Ἐλοΐ, λεμὰ σαβαχθανί (ایلویی، ایلویی، لما سبقتنی)
این تفاوت زبانی و تلفظی به چند دلیل علمی و تاریخی بازمی‌گردد:
- تفاوت در تلفظ آرامی و عبری:
- عبری: אֵלִי (Eli) → خداوند من
- آرامی: ܐܝܠܝ (Ēlī) یا ܐܠܗܝ (Elohi) → بسته به گویش محلی متفاوت
مرقس احتمالاً برای نزدیکی به گویش محاوره‌ای از شکل Elohi استفاده کرده که در یونانی به Ἐλοΐ است و در ترجمه فارسی به ایلویی بازگردانده شده است.
- علت تاریخی و الاهیاتی:
- مرقس، که به عنوان قدیمی‌ترین انجیل شناخته می‌شود، به گویش محلی یهودیان آرامی‌زبان نزدیک‌تر بوده و شکل Eloi را انتخاب کرده است. - متی، با تمرکز بر مخاطب یهودی و وفاداری به متن مکتوب مزامیر فصل ۲۲، از Eli استفاده کرده است. - این تفاوت صرفاً زبانی و تلفظی است و هیچ تأثیری بر معنای الاهیاتی عبارت ندارد؛ هر دو جمله خداوند من، چرا مرا ترک کردی؟ را می‌رسانند و بر رنج انسانی و مطابقت با پیشگویی مزمور فصل ۲۲ تأکید دارند.
اهمیت تاریخی و الاهیاتی
عبارت ایلی، ایلی، لما سبقتنی از چند جهت در الهیات مسیحی اهمیت دارد:
- انسانیت عیسی: این جمله نشان‌دهنده تجربه عمیقاً بشری عیسی از درد، رنج، و حس رهاشدگی است، که در الهیات تثلیثی به‌عنوان گواهی بر طبیعت کاملاً انسانی او در کنار طبیعت الهی‌اش تفسیر می‌شود.
- ارتباط با مزمور ۲۲: نقل این عبارت نشان‌دهنده تحقق پیشگویی‌های عهد قدیم است. مزمور ۲۲ نه‌تنها رنج مسیح را پیش‌بینی می‌کند، بلکه در آیات بعدی به رهایی و پیروزی خدا اشاره دارد، که با رستاخیز عیسی هم‌خوانی دارد.
- زبان آرامی و واقع‌گرایی تاریخی: استفاده از آرامی، زبان محاوره‌ای یهودیان در آن دوره، بر واقعیت تاریخی واقعه صلیب تأکید می‌کند و نشان‌دهنده بستر فرهنگی-اجتماعی زمان عیسی است.