پرش به محتوا

یهودیت: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه کتاب مقدس
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
جز ۱ نسخه واردشده
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
= [[یهودیت]] =
{{واژه}}
== مقدمه ==
 
[[یهودیت]] به عنوان یکی از کهن‌ترین [[ادیان ابراهیمی]]، دارای تاریخی غنی و نظام اعتقادی پیچیده است.  
= یهودیت =
واژه یهودیت به دین، فرهنگ و نظام اعتقادی [[قوم اسرائیل|قوم یهود]] اشاره دارد و از نام قبیله یهودا، یکی از اسباط دوازده‌گانه اسرائیل، گرفته شده است و دارای تاریخی غنی و نظام اعتقادی پیچیده است.


== تاریخچه یهودیت ==
== تاریخچه یهودیت ==
{| class="wikitable" style="width:100%"
<div style="width:100%; overflow-x:auto; margin:15px 0;">
|+ '''دوران‌های مهم تاریخی یهودیت'''
  <table style="min-width:100%; border-collapse:collapse;">
! style="width:20%" | دوره
    <caption style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">دوران‌های مهم تاریخی یهودیت</caption>
! style="width:30%" | بازه زمانی
    <tr>
! style="width:50%" | رویدادهای کلیدی و ویژگی‌ها
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">دوره</th>
|-
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">بازه زمانی</th>
| '''[[دوره کتاب مقدس]]'''
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:200px;">رویدادهای کلیدی و ویژگی‌ها</th>
| ۲۰۰۰–۵۸۶ ق.م  
    </tr>
| * ظهور [[ابراهیم]] به عنوان نخستین یکتاپرست<br>* [[خروج از مصر]] تحت رهبری [[موسی]] (حدود ۱۳۰۰ ق.م)<br>* دریافت [[ده فرمان]] در [[کوه سینا]]<br>* تأسیس [[پادشاهی متحد اسرائیل]] تحت حکومت [[داوود]] و [[سلیمان]]<br>* ساخت [[معبد اول اورشلیم]] (حدود ۹۵۷ ق.م)
    <tr>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[دوره کتاب مقدس]]</td>
| '''[[تبعید بابلی]]'''
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۲۰۰۰–۵۸۶ ق.م</td>
| ۵۸۶–۵۳۸ ق.م  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| * تخریب [[معبد اول]] توسط [[نبوکدنصر دوم]]<br>* تبعید یهودیان به [[بابل]]<br>* شکل‌گیری هویت دینی در غیاب معبد<br>* نگارش بخش‌هایی از [[تنخ]] در تبعید
ظهور [[ابراهیم]] به‌عنوان نخستین یکتاپرست<ref name="gen17">[[پیدایش فصل 17|پیدایش فصل ۱۷ آیات ۱–۸]]</ref><br>
|-
[[خروج از مصر]] تحت رهبری [[موسی]] (حدود ۱۳۰۰ ق.م)<ref>[[خروج فصل 12|خروج فصل ۱۲ آیات ۱–۲۸]]</ref><br>
| '''[[دوره معبد دوم]]'''
دریافت [[ده فرمان]] در [[کوه سینا]]<ref>[[خروج فصل 20|خروج فصل ۲۰ آیات ۱–۱۷]]</ref><br>
| ۵۳۸ ق.م–۷۰ م  
تأسیس [[پادشاهی متحد اسرائیل]] تحت حکومت [[داوود]] و [[سلیمان]]<ref>[[دوم سموئیل فصل 7|دوم سموئیل فصل ۷ آیات ۱۲–۱۶]]</ref><br>
| * بازگشت یهودیان و ساخت [[معبد دوم]]<br>* حکومت [[هخامنشیان]]، [[یونانیان]] و [[رومیان]]<br>* ظهور مکاتب [[فریسیان]]، [[صدوقیان]] و [[اسنیان]]<br>* [[شورش مکابیان]] و تأسیس حکومت [[حشمونیان]]
ساخت [[معبد اول اورشلیم]] (حدود ۹۵۷ ق.م)<ref>[[اول پادشاهان فصل 6|اول پادشاهان فصل ۶ آیات ۱–۳۸]]</ref>
|-
      </td>
| '''[[دوره تلمودی]]'''
    </tr>
| ۷۰–۶۰۰ م  
    <tr>
| * تخریب [[معبد دوم]] توسط رومیان (۷۰ م)<br>* تدوین [[میشنا]] توسط [[ربی یهودا هاناسی]] (حدود ۲۰۰ م)<br>* تکمیل [[تلمود بابلی]] (حدود ۵۰۰ م)<br>* شکل‌گیری نظام [[هلاخا|هلاخایی]]
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[تبعید بابلی]]</td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۵۸۶–۵۳۸ ق.م</td>
| '''[[قرون وسطی]]'''
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| ۶۰۰–۱۷۵۰ م  
تخریب [[معبد اول]] توسط [[نبوکدنصر دوم]]<ref>[[دوم پادشاهان فصل 25|دوم پادشاهان فصل ۲۵ آیات ۸–۱۲]]</ref><br>
| * ظهور تفسیرهای [[راشی]] و [[توسفیست‌ها]]<br>* گسترش [[کابالا]] در [[اسپانیا]] و [[صفد]]<br>* جوامع یهودی تحت حکومت اسلامی و مسیحی<br>* [[تفتیش عقاید]] و اخراج از اسپانیا (۱۴۹۲)
تبعید یهودیان به [[بابل]]<ref>[[دوم تواریخ فصل 36|دوم تواریخ فصل ۳۶ آیات ۱۷–۲۰]]</ref><br>
|-
شکل‌گیری هویت دینی در غیاب معبد<ref>[[مزامیر فصل 137|مزامیر فصل ۱۳۷ آیات ۱–۶]]</ref><br>
| '''[[دوره مدرن]]'''
نگارش بخش‌هایی از [[تنخ]] در تبعید
| ۱۷۵۰–اکنون  
      </td>
| * جنبش [[هسکالا|روشنگری یهودی]]<br>* ظهور فرقه‌های [[یهودیت اصلاح‌طلب|اصلاح‌طلب]] و [[یهودیت محافظه‌کار|محافظه‌کار]]<br>* [[هولوکاست]] و تأسیس [[دولت اسرائیل]] (۱۹۴۸)<br>* چالش‌های معاصر یهودیت در جهان مدرن
    </tr>
|}
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[دوره معبد دوم]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۵۳۸ ق.م–۷۰ م</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
بازگشت یهودیان و ساخت [[معبد دوم]]<ref>[[عزرا فصل 1|عزرا فصل ۱ آیات ۱–۴]]</ref><br>
حکومت [[هخامنشیان]]، [[یونانیان]] و [[رومیان]]<br>
ظهور مکاتب [[فریسیان]]، [[صدوقیان]] و [[اسنیان]]<ref>[[انجیل به قلم متی فصل 22|انجیل به قلم متی فصل ۲۲ آیات ۱۵–۲۳]]</ref><br>
[[شورش مکابیان]] و تأسیس حکومت [[حشمونیان]]
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[دوره تلمودی]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۷۰–۶۰۰ م</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
تخریب [[معبد دوم]] توسط رومیان (۷۰ م)<br>
تدوین [[میشنا]] توسط [[ربی یهودا هاناسی]] (حدود ۲۰۰ م)<ref>[[میشنا آووت ۱:۱]]</ref><br>
تکمیل [[تلمود بابلی]] (حدود ۵۰۰ م)<br>
شکل‌گیری نظام [[هلاخا|هلاخایی]]
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[قرون وسطی]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۶۰۰–۱۷۵۰ م</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
ظهور تفسیرهای [[راشی]] و [[توسفیست‌ها]]<br>
گسترش [[کابالا]] در [[اسپانیا]] و [[صفد]]<br>
جوامع یهودی تحت حکومت اسلامی و مسیحی<br>
[[تفتیش عقاید]] و اخراج از اسپانیا (۱۴۹۲)
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[دوره مدرن]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱۷۵۰–اکنون</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
جنبش [[هسکالا|روشنگری یهودی]]<br>
ظهور فرقه‌های [[یهودیت اصلاح‌طلب|اصلاح‌طلب]] و [[یهودیت محافظه‌کار|محافظه‌کار]]<br>
[[هولوکاست]] و تأسیس [[دولت اسرائیل]] (۱۹۴۸)<br>
چالش‌های معاصر یهودیت در جهان مدرن
      </td>
    </tr>
  </table>
</div>


== متون مقدس ==
== متون مقدس ==
{| class="wikitable" style="width:100%"
<div style="width:100%; overflow-x:auto; margin:15px 0;">
|+ '''متون مقدس یهودیت'''
  <table style="min-width:100%; border-collapse:collapse;">
! متن
    <caption style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">متون مقدس یهودیت</caption>
! زبان
    <tr>
! دوره تدوین
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">متن</th>
! محتوا و اهمیت
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">زبان</th>
|-
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">دوره تدوین</th>
| '''[[تورات]]'''
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:200px;">محتوا و اهمیت</th>
| [[زبان عبری|عبری باستان]]  
    </tr>
| ۱۳۰۰–۵۰۰ ق.م  
    <tr>
| پنج کتاب موسی، پایه‌ترین متن یهودیت شامل:<br>* [[پیدایش (کتاب)|پیدایش]] (برشیت)<br>* [[خروج (کتاب)|خروج]] (شموت)<br>* [[لاویان]] (ویقرا)<br>* [[اعداد (کتاب)|اعداد]] (بمدبار)<br>* [[تثنیه]] (دواریم)
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[تورات]]</td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[زبان عبری|عبری باستان]]</td>
| '''[[نوییم]] (پیامبران)'''
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱۳۰۰–۵۰۰ ق.م</td>
| عبری  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| ۹۰۰–۴۰۰ ق.م  
پنج کتاب موسی، پایه‌ترین متن یهودیت شامل:<br>
| شامل ۸ کتاب تاریخی و ۱۵ کتاب پیامبران مانند:<br>* [[کتاب یوشع|یوشع]]<br>* [[کتاب اشعیا|اشعیا]]<br>* [[کتاب ارمیا|ارمیا]]<br>* [[حزقیال]]
* [[پیدایش (کتاب)|پیدایش]] (برشیت)<ref name="gen17" /><br>
|-
* [[خروج (کتاب)|خروج]] (شموت)<ref>[[خروج فصل 12|خروج فصل ۱۲ آیات ۱–۲۸]]</ref><br>
| '''[[کتوویم]] (نوشته‌ها)'''
* [[لاویان]] (ویقرا)<ref>[[لاویان فصل 1|لاویان فصل ۱ آیات ۱–۱۷]]</ref><br>
| عبری و [[زبان آرامی|آرامی]]  
* [[اعداد (کتاب)|اعداد]] (بمدبار)<ref>[[اعداد فصل 1|اعداد فصل ۱ آیات ۱–۴]]</ref><br>
| ۱۰۰۰–۲۰۰ ق.م  
* [[تثنیه]] (دواریم)<ref>[[تثنیه فصل 31|تثنیه فصل ۳۱ آیات ۹–۱۳]]</ref>
| ۱۱ کتاب شامل:<br>* [[مزامیر]] (تهیلیم)<br>* [[امثال سلیمان]] (میشله)<br>* [[ایوب]] (ایوو)<br>* [[مگیلات]] ([[استر]]، [[روت]]، etc.)
      </td>
|-
    </tr>
| '''[[میشنا]]'''
    <tr>
| [[عبری میانه]]  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[نوییم]] (پیامبران)</td>
| ۲۰۰ م  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">عبری</td>
| اولین تدوین تورات شفاهی در ۶ بخش (سدریم) شامل:<br>* [[زراعیم]] (قوانین کشاورزی)<br>* [[موعید]] (اعیاد)<br>* [[نشیم]] (قوانین خانواده)
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۹۰۰–۴۰۰ ق.م</td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| '''[[تلمود]]'''
شامل ۸ کتاب تاریخی و ۱۵ کتاب پیامبران مانند:<br>
| عبری و آرامی  
* [[کتاب یوشع|یوشع]]<ref>[[یوشع فصل 1|یوشع فصل ۱ آیات ۱–۹]]</ref><br>
| ۲۰۰–۵۰۰ م  
* [[کتاب اشعیا|اشعیا]]<ref>[[اشعیا فصل 1|اشعیا فصل ۱ آیات ۱–۳۱]]</ref><br>
| * [[تلمود اورشلیمی]] (۴۰۰ م)<br>* [[تلمود بابلی]] (۵۰۰ م)<br>* شامل تفسیرهای [[گمارا]] بر میشنا
* [[کتاب ارمیا|ارمیا]]<ref>[[ارمیا فصل 1|ارمیا فصل ۱ آیات ۱–۱۰]]</ref><br>
|}
* [[حزقیال]]<ref>[[حزقیال فصل 1|حزقیال فصل ۱ آیات ۱–۳]]</ref>
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[کتوویم]] (نوشته‌ها)</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">عبری و [[زبان آرامی|آرامی]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱۰۰۰–۲۰۰ ق.م</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
۱۱ کتاب شامل:<br>
* [[مزامیر]] (تهیلیم)<ref>[[مزامیر فصل 1|مزامیر فصل ۱ آیات ۱–۶]]</ref><br>
* [[امثال سلیمان]] (میشله)<ref>[[امثال فصل 1|امثال فصل ۱ آیات ۱–۷]]</ref><br>
* [[ایوب]] (ایوو)<ref>[[ایوب فصل 1|ایوب فصل ۱ آیات ۱–۲۲]]</ref><br>
* [[مگیلات]] ([[استر]]، [[روت]]، و غیره)<ref>[[استر فصل 1|استر فصل ۱ آیات ۱–۲۲]]</ref>
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[میشنا]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[عبری میانه]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۲۰۰ م</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
اولین تدوین تورات شفاهی در ۶ بخش (سدریم) شامل:<br>
* [[زراعیم]] (قوانین کشاورزی)<br>
* [[موعید]] (اعیاد)<br>
* [[نشیم]] (قوانین خانواده)<ref>[[میشنا آووت ۵:۲۱]]</ref>
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[تلمود]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">عبری و آرامی</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۲۰۰–۵۰۰ م</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
* [[تلمود اورشلیمی]] (۴۰۰ م)<br>
* [[تلمود بابلی]] (۵۰۰ م)<br>
* شامل تفسیرهای [[گمارا]] بر میشنا
      </td>
    </tr>
  </table>
</div>


== فرقه‌های اصلی ==
== فرقه‌های اصلی ==
{| class="wikitable" style="width:100%"
<div style="width:100%; overflow-x:auto; margin:15px 0;">
|+ '''فرقه‌های یهودیت معاصر'''
  <table style="min-width:100%; border-collapse:collapse;">
! فرقه
    <caption style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">فرقه‌های یهودیت معاصر</caption>
! جمعیت (تقریبی)
    <tr>
! موضع نسبت به هلاخا
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">فرقه</th>
! ویژگی‌های کلیدی
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">جمعیت (تقریبی)</th>
|-
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">موضع نسبت به هلاخا</th>
| '''[[یهودیت ارتدکس|ارتدکس]]'''
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:200px;">ویژگی‌های کلیدی</th>
| ۱۰–۱۵٪ یهودیان جهان  
    </tr>
| پایبندی کامل  
    <tr>
| * اعتقاد به وحی الهی تورات<br>* رعایت دقیق [[شبات]] و [[کشروت]]<br>* تفکیک جنسیتی در عبادت
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[یهودیت ارتدکس|ارتدکس]]</td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱۰–۱۵٪ یهودیان جهان</td>
| '''[[یهودیت محافظه‌کار|محافظه‌کار]]'''
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">پایبندی کامل</td>
| ۲۰–۲۵٪  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| تفسیر انعطاف‌پذیر  
* اعتقاد به وحی الهی تورات<ref name="gen17" /><br>
| * پذیرش تغییرات محدود در [[هلاخا]]<br>* نقش فعال زنان در عبادت<br>* ترکیب سنت و مدرنیته
* رعایت دقیق [[شبات]] و [[کشروت]]<ref>[[خروج فصل 31|خروج فصل ۳۱ آیات ۱۲–۱۷]]</ref><br>
|-
* تفکیک جنسیتی در عبادت
| '''[[یهودیت اصلاح‌طلب|اصلاح‌طلب]]'''
      </td>
| ۳۵–۴۰٪  
    </tr>
| رویکرد تاریخی-انتقادی  
    <tr>
| * تأکید بر اخلاق بیش از قوانین<br>* برابری کامل جنسیتی<br>* پذیرش همجنسگرایی
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[یهودیت محافظه‌کار|محافظه‌کار]]</td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۲۰–۲۵٪</td>
| '''[[یهودیت بازسازی‌گرا|بازسازی‌گرا]]'''
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">تفسیر انعطاف‌پذیر</td>
| کمتر از ۵٪  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| یهودیت به عنوان تمدن در حال تکامل  
* پذیرش تغییرات محدود در [[هلاخا]]<br>
| * عدم الزام به اعتقادات فوق‌طبیعی<br>* تمرکز بر فرهنگ یهودی<br>* دموکراسی دینی
* نقش فعال زنان در عبادت<br>
|-
* ترکیب سنت و مدرنیته
| '''[[حسیدیسم|حسیدی]]'''
      </td>
| زیرمجموعه ارتدکس  
    </tr>
| پیروی از ربی‌های کاریزماتیک  
    <tr>
| * تأکید بر [[کابالا|عرفان یهودی]]<br>* لباس متمایز ([[فرق ستریمل|ستریمل]])<br>* جوامع بسته و سنتی
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[یهودیت اصلاح‌طلب|اصلاح‌طلب]]</td>
|}
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۳۵–۴۰٪</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">رویکرد تاریخی-انتقادی</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
* تأکید بر اخلاق بیش از قوانین<br>
* برابری کامل جنسیتی<br>
* پذیرش همجنسگرایی
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[یهودیت بازسازی‌گرا|بازسازی‌گرا]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">کمتر از ۵٪</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">یهودیت به‌عنوان تمدن در حال تکامل</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
* عدم الزام به اعتقادات فوق‌طبیعی<br>
* تمرکز بر فرهنگ یهودی<br>
* دموکراسی دینی
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[حسیدیسم|حسیدی]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">زیرمجموعه ارتدکس</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">پیروی از ربی‌های کاریزماتیک</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
* تأکید بر [[کابالا|عرفان یهودی]]<br>
* لباس متمایز ([[فرق ستریمل|ستریمل]])<br>
* جوامع بسته و سنتی
      </td>
    </tr>
  </table>
</div>


== اعیاد و روزهای مهم ==
== اعیاد و روزهای مهم ==
{| class="wikitable" style="width:100%"
<div style="width:100%; overflow-x:auto; margin:15px 0;">
|+ '''تقویم کامل اعیاد یهودی'''
  <table style="min-width:100%; border-collapse:collapse;">
! نام عید
    <caption style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">تقویم کامل اعیاد یهودی</caption>
! تاریخ (تقویم عبری)
    <tr>
! مدت
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">نام عید</th>
! اهمیت و آیین‌ها
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">تاریخ (تقویم عبری)</th>
|-
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">مدت</th>
| '''[[روش هشانا]]'''
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:200px;">اهمیت و آیین‌ها</th>
| ۱–۲ تیشری  
    </tr>
| ۲ روز  
    <tr>
| * سال نو یهودی<br>* نواختن [[شوفار]] (۱۰۰ بار)<br>* نمازهای خاص ([[تکیعا]]، [[تروعا]])
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[روش هشانا]]</td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱–۲ تیشری</td>
| '''[[یوم کیپور]]'''
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۲ روز</td>
| ۱۰ تیشری  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| ۱ روز (۲۵ ساعت روزه)  
* سال نو یهودی<ref>[[لاویان فصل 23|لاویان فصل ۲۳ آیات ۲۳–۲۵]]</ref><br>
| * روز کفاره و توبه<br>* پنج نماز طولانی<br>* ممنوعیت کامل خوردن و آشامیدن
* نواختن [[شوفار]] (۱۰۰ بار)<br>
|-
* نمازهای خاص ([[تکیعا]]، [[تروعا]])
| '''[[سوکوت]]'''
      </td>
| ۱۵–۲۱ تیشری  
    </tr>
| ۷ روز  
    <tr>
| * یادبود چادرنشینی در بیابان<br>* ساخت [[سوکا]] (سایبان)<br>* تکان دادن [[لولاو]] و [[اترוג]]
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[یوم کیپور]]</td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱۰ تیشری</td>
| '''[[شمینی عصرت]]/[[سیمحات تورا]]'''
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱ روز (۲۵ ساعت روزه)</td>
| ۲۲ تیشری  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| ۱ روز  
* روز کفاره و توبه<ref>[[لاویان فصل 16|لاویان فصل ۱۶ آیات ۲۹–۳۴]]</ref><br>
| * پایان چرخه سالانه تورات<br>* رقص با طومارهای تورات
* پنج نماز طولانی<br>
|-
* ممنوعیت کامل خوردن و آشامیدن
| '''[[پسح]]'''
      </td>
| ۱۵–۲۲ نیسان  
    </tr>
| ۷ روز (۸ روز در دیاسپورا)  
    <tr>
| * آزادی از بردگی مصر<br>* [[سدر]] (ضیافت شبانه)<br>* ممنوعیت خمیر ([[مصا]])
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[سوکوت]]</td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱۵–۲۱ تیشری</td>
| '''[[شاووعوت]]'''
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۷ روز</td>
| ۶ سیوان  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| ۱ روز (۲ روز در دیاسپورا)  
* یادبود چادرنشینی در بیابان<ref>[[لاویان فصل 23|لاویان فصل ۲۳ آیات ۳۳–۴۳]]</ref><br>
| * دریافت تورات در سینا<br>* مطالعه تمام‌شب تورات ([[تیکون لیل شاووعوت]])<br>* خوردن غذاهای لبنی
* ساخت [[سوکا]] (سایبان)<br>
|-
* تکان دادن [[لولاو]] و [[اترוג]]
| '''[[تیشا بآو]]'''
      </td>
| ۹ آو  
    </tr>
| ۱ روز (روزه)  
    <tr>
| * سوگواری برای تخریب معابد<br>* خواندن [[مراثی]] (اِیخا)<br>* ممنوعیت تفریحات
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[شمینی عصرت]]/[[سیمحات تورا]]</td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۲۲ تیشری</td>
| '''[[حنوکا]]'''
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱ روز</td>
| ۲۵ کیسلو–۲ توت  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| ۸ روز  
* پایان چرخه سالانه تورات<ref>[[تثنیه فصل 31|تثنیه فصل ۳۱ آیات ۹–۱۳]]</ref><br>
| * پیروزی [[مکابیان]]<br>* روشن کردن [[منورا]]<br>* بازی [[سِوِیون]] و [[سوفگانیوت]]
* رقص با طومارهای تورات
|-
      </td>
| '''[[پوریم]]'''
    </tr>
| ۱۴ آدار  
    <tr>
| ۱ روز  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[پسح]]</td>
| * نجات از توطئه [[هامان]]<br>* خواندن [[مگیلات استر]]<br>* ارسال هدایا به فقرا ([[ماتانوت لاویونیم]])
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱۵–۲۲ نیسان</td>
|}
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۷ روز (۸ روز در دیاسپورا)</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
* آزادی از بردگی مصر<ref>[[خروج فصل 12|خروج فصل ۱۲ آیات ۱–۲۸]]</ref><br>
* [[سدر]] (ضیافت شبانه)<br>
* ممنوعیت خمیر ([[مصا]])
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[شاووعوت]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۶ سیوان</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱ روز (۲ روز در دیاسپورا)</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
* دریافت تورات در سینا<ref>[[خروج فصل 19|خروج فصل ۱۹ آیات ۱–۲۰]]</ref><br>
* مطالعه تمام‌شب تورات ([[تیکون لیل شاووعوت]])<br>
* خوردن غذاهای لبنی
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[تیشا بآو]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۹ آو</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱ روز (روزه)</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
* سوگواری برای تخریب معابد<ref>[[مراثی فصل 1|مراثی فصل ۱ آیات ۱–۲۲]]</ref><br>
* خواندن [[مراثی]] (اِیخا)<br>
* ممنوعیت تفریحات
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[حنوکا]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۲۵ کیسلو–۲ توت</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۸ روز</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
* پیروزی [[مکابیان]]<br>
* روشن کردن [[منورا]]<br>
* بازی [[سِوِیون]] و [[سوفگانیوت]]
      </td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[پوریم]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱۴ آدار</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱ روز</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
* نجات از توطئه [[هامان]]<ref>[[استر فصل 9|استر فصل ۹ آیات ۲۰–۲۸]]</ref><br>
* خواندن [[مگیلات استر]]<br>
* ارسال هدایا به فقرا ([[ماتانوت لاویونیم]])
      </td>
    </tr>
  </table>
</div>


== آیین‌های مهم ==
== آیین‌های مهم ==
{| class="wikitable" style="width:100%"
<div style="width:100%; overflow-x:auto; margin:15px 0;">
|+ '''مناسک زندگی یهودی'''
  <table style="min-width:100%; border-collapse:collapse;">
! آیین
    <caption style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">مناسک زندگی یهودی</caption>
! زمان اجرا
    <tr>
! جزئیات
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">آیین</th>
! متون مرتبط
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">زمان اجرا</th>
|-
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">جزئیات</th>
| '''[[بریت میلا]]'''
      <th style="background:#f0f8ff; padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center; min-width:150px;">متون مرتبط</th>
| روز هشتم تولد  
    </tr>
| * ختنه پسران توسط [[موهل]]<br>* مراسم نامگذاری دختران ([[زِوِد هابات]])  
    <tr>
| [[پیدایش]] ۱۷:۱۰–۱۴
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[بریت میلا]]</td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">روز هشتم تولد</td>
| '''[[بار میتزوا|بار/بات میتزوا]]'''
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| ۱۳ سالگی (پسر)<br>۱۲ سالگی (دختر)  
        * ختنه پسران توسط [[موهل]]<br>
| * خواندن تورات در [[کنیسه]]<br>* جشن خانوادگی  
        * مراسم نامگذاری دختران ([[زِوِد هابات]])
| [[میشنا]] آووت ۵:۲۱
      </td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[پیدایش فصل 17|پیدایش فصل ۱۷ آیات ۱۰–۱۴]]</td>
| '''[[کیدوشین (یهودیت)|کیدوشین]]'''
    </tr>
| مراسم ازدواج  
    <tr>
| * امضای [[کتوبا]] (قباله)<br>* حلقه‌گذاری تحت [[چوپا]]<br>* شکستن لیوان  
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[بار میتزوا|بار/بات میتزوا]]</td>
| [[کیدوشین (تلمود)|کیدوشین ۲آ]]
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">۱۳ سالگی (پسر)<br>۱۲ سالگی (دختر)</td>
|-
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
| '''[[شیوا]]'''
        * خواندن تورات در [[کنیسه]]<br>
| هفت روز پس از مرگ  
        * جشن خانوادگی
| * عزاداری در خانه<br>* پوشیدن [[کریعا]] (پارگی لباس)<br>* اجتناب از تفریحات  
      </td>
| [[موعد کتان]] ۲۷ب
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[میشنا آووت ۵:۲۱]]</td>
|}
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[کیدوشین (یهودیت)|کیدوشین]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">مراسم ازدواج</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
        * امضای [[کتوبا]] (قباله)<br>
        * حلقه‌گذاری تحت [[چوپا]]<br>
        * شکستن لیوان
      </td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[کیدوشین (تلمود)|کیدوشین ۲آ]]</td>
    </tr>
    <tr>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[شیوا]]</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">هفت روز پس از مرگ</td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:right;">
        * عزاداری در خانه<br>
        * پوشیدن [[کریعا]] (پارگی لباس)<br>
        * اجتناب از تفریحات
      </td>
      <td style="padding:12px; border:1px solid #a2a9b1; text-align:center;">[[موعد کتان ۲۷ب]]</td>
    </tr>
  </table>
</div>
 
== پانویس ==


== منابع ==
*شاخت، یوزف. ''مقدمه‌ای بر تلمود''. دانشگاه شیکاگو، ۱۹۶۴.
# شاخت، یوزف. ''مقدمه‌ای بر تلمود''. دانشگاه شیکاگو، ۱۹۶۴.
*هسکل، لوئیس. ''تاریخ یهودیت در عصر مدرن''. انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۱۸.
# هسکل، لوئیس. ''تاریخ یهودیت در عصر مدرن''. انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۱۸.
*اوریان، داوید. ''یهودیت و فرقه‌های معاصر''. انتشارات هاروارد، ۲۰۰۹.
# اوریان، داوید. ''یهودیت و فرقه‌های معاصر''. انتشارات هاروارد، ۲۰۰۹.
*نوسنر، جیکوب. ''هلاخا: قوانین یهودی در عمل''. دانشگاه ییل، ۱۹۹۵.
# نوسنر، جیکوب. ''هلاخا: قوانین یهودی در عمل''. دانشگاه ییل، ۱۹۹۵.
*شولم، گرشوم. ''جنبش‌های عرفانی در یهودیت''. دانشگاه پرینستون، ۱۹۴۶.
# شولم، گرشوم. ''جنبش‌های عرفانی در یهودیت''. دانشگاه پرینستون، ۱۹۴۶.
*الیاده، میرچا. ''تاریخ ادیان''. انتشارات دانشگاه شیکاگو، ۱۹۵۸.
# الیاده، میرچا. ''تاریخ ادیان''. انتشارات دانشگاه شیکاگو، ۱۹۵۸.


[[رده:یهودیت]]
[[رده: واژه کتاب مقدس]]
[[رده:ادیان ابراهیمی]]
[[رده: واژه‌نامه کتاب مقدس]] 
[[رده: ادیان ابراهیمی]]

نسخهٔ ‏۳ سپتامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۱۵

برای بهبود صفحه، در قسمت بحث پیشنهادات خود را با منبع معتبر مطرح کنید تا بررسی و اعمال شود

یهودیت

واژه یهودیت به دین، فرهنگ و نظام اعتقادی قوم یهود اشاره دارد و از نام قبیله یهودا، یکی از اسباط دوازده‌گانه اسرائیل، گرفته شده است و دارای تاریخی غنی و نظام اعتقادی پیچیده است.

تاریخچه یهودیت

دوران‌های مهم تاریخی یهودیت
دوره بازه زمانی رویدادهای کلیدی و ویژگی‌ها
دوره کتاب مقدس ۲۰۰۰–۵۸۶ ق.م

ظهور ابراهیم به‌عنوان نخستین یکتاپرست[۱]

خروج از مصر تحت رهبری موسی (حدود ۱۳۰۰ ق.م)[۲]

دریافت ده فرمان در کوه سینا[۳]

تأسیس پادشاهی متحد اسرائیل تحت حکومت داوود و سلیمان[۴]

ساخت معبد اول اورشلیم (حدود ۹۵۷ ق.م)[۵]

تبعید بابلی ۵۸۶–۵۳۸ ق.م

تخریب معبد اول توسط نبوکدنصر دوم[۶]
تبعید یهودیان به بابل[۷]
شکل‌گیری هویت دینی در غیاب معبد[۸]
نگارش بخش‌هایی از تنخ در تبعید

دوره معبد دوم ۵۳۸ ق.م–۷۰ م

بازگشت یهودیان و ساخت معبد دوم[۹]
حکومت هخامنشیان، یونانیان و رومیان
ظهور مکاتب فریسیان، صدوقیان و اسنیان[۱۰]
شورش مکابیان و تأسیس حکومت حشمونیان

دوره تلمودی ۷۰–۶۰۰ م

تخریب معبد دوم توسط رومیان (۷۰ م)
تدوین میشنا توسط ربی یهودا هاناسی (حدود ۲۰۰ م)[۱۱]
تکمیل تلمود بابلی (حدود ۵۰۰ م)
شکل‌گیری نظام هلاخایی

قرون وسطی ۶۰۰–۱۷۵۰ م

ظهور تفسیرهای راشی و توسفیست‌ها
گسترش کابالا در اسپانیا و صفد
جوامع یهودی تحت حکومت اسلامی و مسیحی
تفتیش عقاید و اخراج از اسپانیا (۱۴۹۲)

دوره مدرن ۱۷۵۰–اکنون

جنبش روشنگری یهودی
ظهور فرقه‌های اصلاح‌طلب و محافظه‌کار
هولوکاست و تأسیس دولت اسرائیل (۱۹۴۸)
چالش‌های معاصر یهودیت در جهان مدرن

متون مقدس

متون مقدس یهودیت
متن زبان دوره تدوین محتوا و اهمیت
تورات عبری باستان ۱۳۰۰–۵۰۰ ق.م

پنج کتاب موسی، پایه‌ترین متن یهودیت شامل:
نوییم (پیامبران) عبری ۹۰۰–۴۰۰ ق.م

شامل ۸ کتاب تاریخی و ۱۵ کتاب پیامبران مانند:
کتوویم (نوشته‌ها) عبری و آرامی ۱۰۰۰–۲۰۰ ق.م

۱۱ کتاب شامل:
میشنا عبری میانه ۲۰۰ م

اولین تدوین تورات شفاهی در ۶ بخش (سدریم) شامل:
تلمود عبری و آرامی ۲۰۰–۵۰۰ م

فرقه‌های اصلی

فرقه‌های یهودیت معاصر
فرقه جمعیت (تقریبی) موضع نسبت به هلاخا ویژگی‌های کلیدی
ارتدکس ۱۰–۱۵٪ یهودیان جهان پایبندی کامل
محافظه‌کار ۲۰–۲۵٪ تفسیر انعطاف‌پذیر
  • پذیرش تغییرات محدود در هلاخا
  • نقش فعال زنان در عبادت
  • ترکیب سنت و مدرنیته
اصلاح‌طلب ۳۵–۴۰٪ رویکرد تاریخی-انتقادی
  • تأکید بر اخلاق بیش از قوانین
  • برابری کامل جنسیتی
  • پذیرش همجنسگرایی
بازسازی‌گرا کمتر از ۵٪ یهودیت به‌عنوان تمدن در حال تکامل
  • عدم الزام به اعتقادات فوق‌طبیعی
  • تمرکز بر فرهنگ یهودی
  • دموکراسی دینی
حسیدی زیرمجموعه ارتدکس پیروی از ربی‌های کاریزماتیک

اعیاد و روزهای مهم

تقویم کامل اعیاد یهودی
نام عید تاریخ (تقویم عبری) مدت اهمیت و آیین‌ها
روش هشانا ۱–۲ تیشری ۲ روز
یوم کیپور ۱۰ تیشری ۱ روز (۲۵ ساعت روزه)
  • روز کفاره و توبه[۲۷]
  • پنج نماز طولانی
  • ممنوعیت کامل خوردن و آشامیدن
سوکوت ۱۵–۲۱ تیشری ۷ روز
شمینی عصرت/سیمحات تورا ۲۲ تیشری ۱ روز
  • پایان چرخه سالانه تورات[۲۹]
  • رقص با طومارهای تورات
پسح ۱۵–۲۲ نیسان ۷ روز (۸ روز در دیاسپورا)
  • آزادی از بردگی مصر[۳۰]
  • سدر (ضیافت شبانه)
  • ممنوعیت خمیر (مصا)
شاووعوت ۶ سیوان ۱ روز (۲ روز در دیاسپورا)
تیشا بآو ۹ آو ۱ روز (روزه)
  • سوگواری برای تخریب معابد[۳۲]
  • خواندن مراثی (اِیخا)
  • ممنوعیت تفریحات
حنوکا ۲۵ کیسلو–۲ توت ۸ روز
پوریم ۱۴ آدار ۱ روز

آیین‌های مهم

مناسک زندگی یهودی
آیین زمان اجرا جزئیات متون مرتبط
بریت میلا روز هشتم تولد 
       * ختنه پسران توسط موهل

       * مراسم نامگذاری دختران (زِوِد هابات)
پیدایش فصل ۱۷ آیات ۱۰–۱۴
بار/بات میتزوا ۱۳ سالگی (پسر)
۱۲ سالگی (دختر)		 
       * خواندن تورات در کنیسه

       * جشن خانوادگی
میشنا آووت ۵:۲۱
کیدوشین مراسم ازدواج 
       * امضای کتوبا (قباله)

       * حلقه‌گذاری تحت چوپا

       * شکستن لیوان
کیدوشین ۲آ
شیوا هفت روز پس از مرگ 
       * عزاداری در خانه

       * پوشیدن کریعا (پارگی لباس)

       * اجتناب از تفریحات
موعد کتان ۲۷ب

پانویس

  • شاخت، یوزف. مقدمه‌ای بر تلمود. دانشگاه شیکاگو، ۱۹۶۴.
  • هسکل، لوئیس. تاریخ یهودیت در عصر مدرن. انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۲۰۱۸.
  • اوریان، داوید. یهودیت و فرقه‌های معاصر. انتشارات هاروارد، ۲۰۰۹.
  • نوسنر، جیکوب. هلاخا: قوانین یهودی در عمل. دانشگاه ییل، ۱۹۹۵.
  • شولم، گرشوم. جنبش‌های عرفانی در یهودیت. دانشگاه پرینستون، ۱۹۴۶.
  • الیاده، میرچا. تاریخ ادیان. انتشارات دانشگاه شیکاگو، ۱۹۵۸.
  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ پیدایش فصل ۱۷ آیات ۱–۸
  2. ↑ خروج فصل ۱۲ آیات ۱–۲۸
  3. ↑ خروج فصل ۲۰ آیات ۱–۱۷
  4. ↑ دوم سموئیل فصل ۷ آیات ۱۲–۱۶
  5. ↑ اول پادشاهان فصل ۶ آیات ۱–۳۸
  6. ↑ دوم پادشاهان فصل ۲۵ آیات ۸–۱۲
  7. ↑ دوم تواریخ فصل ۳۶ آیات ۱۷–۲۰
  8. ↑ مزامیر فصل ۱۳۷ آیات ۱–۶
  9. ↑ عزرا فصل ۱ آیات ۱–۴
  10. ↑ انجیل به قلم متی فصل ۲۲ آیات ۱۵–۲۳
  11. ↑ میشنا آووت ۱:۱
  12. ↑ خروج فصل ۱۲ آیات ۱–۲۸
  13. ↑ لاویان فصل ۱ آیات ۱–۱۷
  14. ↑ اعداد فصل ۱ آیات ۱–۴
  15. ↑ تثنیه فصل ۳۱ آیات ۹–۱۳
  16. ↑ یوشع فصل ۱ آیات ۱–۹
  17. ↑ اشعیا فصل ۱ آیات ۱–۳۱
  18. ↑ ارمیا فصل ۱ آیات ۱–۱۰
  19. ↑ حزقیال فصل ۱ آیات ۱–۳
  20. ↑ مزامیر فصل ۱ آیات ۱–۶
  21. ↑ امثال فصل ۱ آیات ۱–۷
  22. ↑ ایوب فصل ۱ آیات ۱–۲۲
  23. ↑ استر فصل ۱ آیات ۱–۲۲
  24. ↑ میشنا آووت ۵:۲۱
  25. ↑ خروج فصل ۳۱ آیات ۱۲–۱۷
  26. ↑ لاویان فصل ۲۳ آیات ۲۳–۲۵
  27. ↑ لاویان فصل ۱۶ آیات ۲۹–۳۴
  28. ↑ لاویان فصل ۲۳ آیات ۳۳–۴۳
  29. ↑ تثنیه فصل ۳۱ آیات ۹–۱۳
  30. ↑ خروج فصل ۱۲ آیات ۱–۲۸
  31. ↑ خروج فصل ۱۹ آیات ۱–۲۰
  32. ↑ مراثی فصل ۱ آیات ۱–۲۲
  33. ↑ استر فصل ۹ آیات ۲۰–۲۸
برگرفته از «https://www.pediabible.com/index.php?title=یهودیت&oldid=2767»